Vô thường là một thuật ngữ trong phật giáo nghĩa là "không chắc chắn", "thay đổi", "không trường tồn". Vô thường là một trong ba tính chất (Tam pháp ấn, sa trilakṣaṇa, bao gồm Ấn Khổ, Ấn Vô thường và Ấn Vô ngã) của tất cả các sự vật trên đời.
Với những Lời Phật dạy về vô thường tỉnh thức chúng ta nhiều mặt trong cuộc sống hiện tại, nhờ đó mà mỗi cá nhân cảm thấy trân quý hơn những giây phút đang trải qua.
Vô thường là gì?
Vô thường (tiếng Pali: Anicca hay tiếng phạn: Anitya) là một trong những học thuyết nền tảng của đạo Phật đã luôn tồn tại sẵn, chỉ cần được nêu ra dựa trên thực tế mà Đức Phật đúc rút kinh nghiệm nhiều năm và nhận thấy được trong cuộc sống này.
Dù cho có Phật ra đời hay không thì thế gian này cũng là điều vô thường, vẫn luôn biến dịch không ngừng. Học thuyết này cũng khẳng định rằng tất cả sự sống đều có điều kiện, không có ngoại lệ, chỉ là thoáng qua, bay hơi và không bền vững. Phật gọi những giai đoạn thay đổi này là: sanh, trụ, dị, diệt.
Vô thường là một đặc tính của Tánh không, mọi thứ tồn tại dựa trên sự phụ thuộc, tương tác lẫn nhau, phát sinh và biến đổi từ dạng này sang dạng khác, không có cái nào tồn tại độc lập, không có cái nào tồn tại, tất cả đều trống rỗng.
+ Thân vô thường: Sinh, lão, bệnh, tử, bệnh tật, tai nạn bất thường luôn xảy ra.
+ Tâm vô thường: Lòng tin dễ lung lay, lý tưởng cũng hay dễ thay đổi.
+ Thời gian vô thường: Đời người thật ngắn ngủi để rồi khi thoáng chốc hiểu ra một điều được sống thanh thản đẻ hưởng trọn niềm yêu thương là điều quý giá.
+ Tiền vô thường: Chúng ta ra đời với bàn tay trắng và ra đi cũng với đôi bàn tay trắng. Cho dù cuộc sống có giàu phú sang quý cỡ nào thì đến khi chết rồi cũng chẳng thể mang theo được.
Lời Phật dạy về vô thường
Có 4 điều lớn nhất theo lời Phật dạy mà chúng ta có thể chiêm nghiệm về những gì sẽ không tồn tại vĩnh cửu:
Hữu thường giả tất vô thường
(Tạm dịch: Điều gì cũng sẽ luôn thay đổi)
Bản chất của cuộc sống là luôn vận động thay đổi và không có bất cứ điều gì mãi tiếp tục bảo trì trạng thái ban đầu được. Nó khắc khắc thời thời đều ở trong sự biến đổi, bản chất sẽ từ từ cải biến và cuối cùng là biến mất hẳn.
Trong Khế Kinh có câu chuyện kể lại: Một kẻ ác chết đi bị quỷ sứ dẫn đến trình vua Diêm Vương. Vua có hỏi: "Ở trần gian, sao không làm việc thiện mà cứ làm việc ác để rồi giờ bị đọa xuống đây chịu hành hình?”.
- Thưa Diêm chúa, ở trần gian nhà nước muốn làm việc gì đó còn phải thông báo trước, tại sao ở Âm phủ, Ngài bắt người chết đột ngột thế này, thử hỏi làm sao tôi làm việc thiện kịp cho được?
- Người ở trần gian có thường thấy có nhiều người già, người bệnh, người chết hay không?
- Dạ thưa có.
- Đó là những thông điệp mà ta đã báo trước cho người trần gian biết rồi đấy, ngươi có thấy trên đời này có ai không phải già - bệnh - chết không?
- Dạ thưa không.
- Vậy tại sao ngươi không lo tu tập, lo làm việc thiện, để bây giờ bị giải xuống đây thắc mắc?
Một vong hồn trẻ tuổi nghe được câu chuyện bè hỏi: "Ngài thật là không công bằng, đối với ông già kia, Ngài đã gửi nhiều thông điệp còn tôi Ngài chưa hề gửi mà bắt tôi xuống đây, chết thật oan uổng quá.
Diêm chúa nghe vong hồn trẻ khiếu nại, liền cười:
- Tại nhà ngươi không chịu quan sát chứ ta làm việc rất công bằng, không bao giờ có chuyện thương người này, mà ghét bỏ người kia. Ta lúc nào cũng có gửi tin báo trước cho mọi người hay biết, ngươi không chịu để ý đó thôi.
- Ngài gửi thông báo lúc nào, sao tôi không thấy?
Diêm chúa mới cười nói:
Nhà ngươi có thấy đứa bé nhà ở đối diện với ngươi hay không? Nó mới 5 tuổi mà bị chết vì tai nạn giao thông đó! Còn ngươi lớn tuổi hơn nó lẽ nào lại không thể chết?
Phú quý giả tất bất cửu
(Tạm dịch: Giàu sang cũng chẳng thể tồn tại mãi mãi)
Phú quý giả tất bất cửu có nghĩa là bạn giàu có đến thế nào đi nữa thì cuối cùng cũng sẽ suy thoái bởi nó không thể tồn tại mãi mãi. Tục ngữ có câu: “Không ai giàu quá 3 đời”, trừ khi đời đời họ làm việc thiện, tích đức thì mới có thể bảo trì được vinh hoa phú quý cho con cháu đời sau. Nếu con cái không đủ phúc cũng chẳng thể hưởng được tiền bạc của tổ tiên này.
Chỉ có quyên tặng, bố thí, cho đi thì tiền bạc mới có sức sống và tiếp tục tồn tại.
Gom góp được thật nhiều của cải không có nghĩa là làm cho tâm thức được an bình một cách tương xứng. Hãy nhìn vào những kẻ giàu có đầy đủ tiện nghi vật chất, họ có thể tự cung phụng cho mình đến hết suốt đời. Thế nhưng họ vẫn sống trong tình trạng buồn khổ, âu lo, bất toại nguyện và khép kín bản thân.
Họ không hiểu rằng khi hiến dâng của cải sẽ mang lại một niềm hân hoan to lớn nhất. Họ cũng không thể hiểu được là bản thân không cần phải có thật nhiều của cải, tài sản mới đủ sức hiến dâng một nụ cười hòng giúp cho kẻ khác được sung sướng.
Các tiện nghi vật chất của họ thật dồi dào, thế nhưng chúng không hề mang lại cho họ được một mảy may hạnh phúc nào, bởi vì chỉ có một cách duy nhất trong số tất cả các phương tiện mà chúng ta có thể có được nhằm giúp cải thiện cuộc sống nội tâm của mình: đấy là sự tu sửa tâm hồn.
Hội hợp giả tất biệt ly
(Tạm dịch: Có gặp lại thì tất sẽ có biệt ly)
Những mối quan hệ yêu đương hay bạn bè, người thân như Lục thân (cha, mẹ, vợ, chồng, anh, em) có lúc ở bên nhau đấy nhưng không sớm thì muộn cũng phải rời xa nhau.
Cuộc sống này không hề hàm chứa một thực thể nào cả. Chúng chỉ là hậu quả của vô số nguyên nhân và điều kiện đã tạo tác ra chúng. Chúng không sinh ra để mà tồn tại, chẳng qua cũng vì chúng luôn biến đổi trong từng giây phút một. Vì thế quý vị không nên nắm bắt bất cứ một thứ gì cả.
Cường kiện giả tất quy tử
(Tạm dịch: Khỏe mạnh đến mấy thì cũng không thể thoát được cái chết)
Theo Lời phật dạy, cơ thể của chúng ta cũng như những thứ khác cuối cùng rồi cũng sẽ tan biến, nhưng tiếc thay chúng ta lại thường hay quên đi điều ấy, chẳng qua là vì chúng ta bám víu vào thân xác mình một cách quá đáng. Đối với một số người mỗi khi nghĩ đến sự thật này thì luôn cảm thấy khổ đau vô ngần.
Cho nên, cho dù là ai đi nữa đều phải sử dụng chính xác từng giây phút của đời mình khi còn sống thì sống cũng an bình mà chết cũng an yên giống như Khổng Tử đã nói: “Triêu văn đạo, tịch tử khả hĩ!” (Tạm dịch: Buổi sáng được nghe đạo, buổi chiều có chết cũng được)
Cuối cùng, Phật Thích Ca Mâu Ni nói 4 câu kệ (Kệ là bài thơ của Phật): “Thường giả giai tẫn, cao giả diệc đọa, hợp hội hữu ly, sinh giả tất tử". (Tạm dịch: Điều gì cũng có tận cùng, cao rồi cũng rơi xuống thấp, hợp rồi sẽ có ly, sống ắt sẽ có chết).
Bài học rút ra khi hiểu ý nghĩa của vô thường
Thông qua những lời Phật dạy về vô thường giúp chúng ta nhận ra rằng sự sống luôn có giới hạn nhất định thì phải chăng con người ta khi sống nên có một chút ý nghĩa. Cuộc đời này sao lại sống phí hoài bởi những phiền não? Bạn ước mong gì? Bạn thực sự muốn gì? Hãy thực hiện ngay từ bây giờ đi thôi!
Hiểu về vô thường là để chúng ta phải suy niệm rằng mọi sự sẽ không tồn tại như nó là mà sẽ biến đổi trong từng giây phút. Không chỉ bản thân chúng ta mà ngay cả các hiện tượng lớn trên thế giới cũng là điều vô thường.
Qua đó, chúng ta cố gắng học hỏi và tu tập, đem tình yêu thương san sẻ với muôn loài bằng trái tim hiểu biết. Chúng ta đừng quá say mê, tham đắm vào xác thân này mà làm khổ luỵ cho nhau.
Sau khi chết không phải là hết hay mất hẳn, mà chết chỉ là hình thức thay hình, đổi dạng mà thôi, rồi tùy theo nghiệp báo tốt, xấu của mỗi người đã gieo tạo trong hiện tại, mà cho ra kết quả trong tương lai.
Thế gian này không có gì là mất hẳn dù là hạt bụi, hạt cát, chúng chỉ thay hình đổi dạng. Hiểu được lý vô thường để mọi người chúng ta sống có ý nghĩa hơn, làm được nhiều điều thiện lành, tốt đẹp, luôn sống có ích cho mình và người trong hiện tại và mai sau.
Hiểu rõ thế gian là vô thường để chúng ta bớt vướng mắc, không trôi theo mê lầm và sống tích cực sống vươn lên chứ không tiêu cực buông xuôi theo nó. Chúng ta phải luôn chộp lấy thời cơ hoàng kim khi nó đến để tiến lên.
Vậy, tất cả thế gian này đều là vô thường khi không có gì bền chắc, không có gì để nắm bắt, chấp chặt. Khi thấy được như vậy thì cuộc sống của chúng ta mới cởi mở và gần với nhau hơn. Biết cuộc đời vô thường thì chúng ta sẽ bớt làm khổ nhau hơn.
Nếu muốn được sống với một tâm thức hình an trong những giây phút cuối cùng trước khi lìa đời thì những người tu tập cần phải chuẩn bị suốt cả đời mình. Và ngay cả trong những giây phút cuối cùng ấy vẫn phải tập trung tâm thức hướng vào một cảm tính nhân từ thật sâu xa. Hoặc bản mệnh hướng vào mối dây tình cảm giữa người môn đệ và thầy, hoặc là vào Vô Thường và Tánh Không, hòng giúp mình tái sinh trong một hoàn cảnh tốt đẹp hơn.
Trên đây về Vô Thường theo Đức Phật dành cho những người muốn thanh lọc nhân tâm, giảm bớt phiền não bằng cách hướng đến Phật pháp. Hãy hướng tâm trí mình theo ánh sáng của lời Phật dạy, và hãy ghi nhớ rằng, bình an chỉ có khi nó được xuất phát từ trong tâm hồn mình.
